Makaleler

Süt Kalitesinin İyileştirilmesi

Süt kalitesi sütteki bakteri sayısı, somatıc hücre sayısı ve sütün içerdiği kuru madde, yağ, protein gibi değerlere göre tarif edilmektedir. Bu değerler bakımından iyi durumda olan sütlere ek fiyat verilmesi de çok yaygındır.

Süt kalitesinin iyileşmesi, sütü işleyen kuruluşlar için çok önemlidir. Özellikle bakteri sayısı düşük olan süt giderek önemini arttırmaktadır. Çünkü bakteri sayısı düşük sütle yapılan ürünlerde yüksek randıman elde edilmekte ve ürünler çok daha lezzetli olmaktadır. İçme sütlerinde temiz süt kullanıldığında ise daha düşük sıcaklıkta pastörizasyon yapılmakta ve sütte bulunan önemli besin maddeleri yok olmamaktadır. Sütün yapısında bulunan yağ, kuru madde, protein gibi kısımların yüksekliği de yine sütü işleyenlere daha fazla gelir sağlamaktadır.

Yetiştirici açısından da süt kalitesinde beklenen değerlere ulaşmak çok önemlidir. Çünkü süt kalitesini düşeren etmenler aynı zamanda hayvanların sağlığını da bozmaktadır. Sonuç olarak süt kalitesinin iyileştirilmesi hem yetiştiricinin ve hemde sütü işleyenlerin müşterek çıkarlarına uygundur. O halde her iki tarafın da kalitenin iyileşmesine katkı sağlaması gerekmektedir.

Şimdi süt kalitesinde bahsedilen kalite özellikleri ile yetiştiricinin nasıl bir ilişki içinde olduğunu inceleyelim.

TEMİZ SÜT ELDE EDİLMESİ

Bir işletmede süt yeterince temiz elde edilemiyor ise, bu işletmenin meme sağlığı bozuk demektir. Yani temiz süt elde etmek için yapacağı çabalar, aynı zamanda meme sağlığını koruyacaktır. Bunu sağlamak için yetiştiricinin yapması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz.

Sağım Makinasının Bakımlı Olması

Sağım makinasının doğru çalışması meme sağlığını en çok etkileyen etmendir. Makinada kullanılan, meme ile doğrudan temas eden meme lastikleri eskimeden değiştirilmelidir. Bugün ithal olarak gelen meme lastiklerinin ömrü 2500 sağım'dır. Her yetiştirici bir başlıkla kaç hayvan sağdığına ve günde kaç sağım yaptığına göre lastiğin ömrünü hesaplamalı ve vaktinde değiştirmelidir. Lastiğin yırtılıp, patlamasını beklememelidir.

Meme lastikleri, kısa ve uzun hortumlar ile süt hortumları sürekli kontrol edilip, çatlak ve yırtık olanlar zamanında yenilenmelidir. Bunların eksikliğini gidermek ucuz, meme hastalığı ile uğraşmak çok pahalıdır.

Makinanın vakum kapasitesi yeterli olmalı ve vakum regülatörü iyi çalışmalıdır. Yetiştiriciler sadece vakum saatını kontrol edebildikleri için bununla yetinmektedir. Halbuki vakum saati sadece o andaki vakum düzeyini gösterir. Yeterli vakum olup, olmadığını, yani vakum debisini göstermez. Bu nedenle vakum debisinin yılda 2 kez özel cihazla ölçülmesi ve kontrolu gereklidir.

Bir sağım makinasında vakum yetersiz ise, memeliklerin takılıp çıkarılması sırasında vakumda iniş ve çıkışlar oluşur. Yani ters vakum meydana gelebilir. Ters vakum olması halinde memeden çıkan süt, memeye geriye girer. Geriye giren süt mikrop içerebileceği için meme hastalıklarının artmasına neden olur. Aynı şekilde lastik aksamda yırtık, delik var ise yine ters vakumlar oluşabilir.

Sistemde vakum regülatörü ise iyi çalışmalıdır. Çünkü sistemin vakumunu sabit tutan parça vakum regülatörüdür. Bu regülatörün makinaya uygun olması çok önemlidir. Sistemde ters vakum oluşmaması için, vakumda iniş ve çıkışlar olmamalıdır.

Sonuç olarak vakum sistemi kontrol edilmeli, kullanılan sisteme uygun kısımlardan oluşmalıdır. Sistemin sağlıklı olup, olmadığını kontrol için yılda iki kez servis istenmelidir.

Makinanın sağımını kontrol eden bir diğer önemli kısmı da pulsatör veya beyindir. Bu pulsatör sütün memeden sağılması işlemini sağlamaktadır. Sürekli çalışan ve etraftaki havanın sürekli içinde hareket ettiği bir cihazdır. Zamanla bazı parçaların eskimesi ve içinde pislik birikmesi mümkündür. Bu nedenle belli aralıklarla kontrol edilmeli ve sürekli sağlıklı çalışması sağlanmalıdır. Vakum sisteminde olduğu gibi servis çağrılarak yılda iki kez kontrol edilmesi çok yararlıdır.

Eski pulsatörlerin daha gelişmiş yeni model olanlarla değiştirilmesi çok yararlıdır. Bunalardan yıkanabilir pulsatörler çok daha elverişlidir. Çünkü yıkanabilir pulsatörleri içine su çektirerek makinadan sökmeden temizleyebilir ve sürekli sağlıklı çalışmasını sağlayabilirsiniz. Özellikle kovalı makinalarda zaman zaman meydana gelen süt taşması sonucu pulsatörün mutlaka temizlenmesi gerekir. Yıkanabilir pulsatörlerde bu hiç sorun değildir .Diğer pulsatörlerin ise tamanen sökülmesi ve temizlenmesi gereklidir. Ayrıca pulsatörlerin sökülüp takıldıktan sonra ayarlanması gerekeceği için bu işlemin servis tarafından yapılması şarttır. Sağımın yapılmasını kontrol eden pulsatör makinadaki en önemli kısımlardan birisi olduğu için sağlıksız çalışmasına göz yumulmamalıdır. Çalışmayacak duruma gelmeden bakım yaptırılması şarttır. Aynı zamanda yeni model olan yıkanabiir pulsatörler sağımı daha iyi yapacak şekilde geliştirilmiştir. Her makinaya uyduğu için birçok çiftçimiz hangi marka olursa olsun, bu yeni modelleri makinalarında kullanmaktadır.

Makinanın en önemi kısımlarından birisi de sağım başlığıdır. Doğrudan meme ile temas eden kısım olduğu için çok önemlidir. Bu önemi nedeni ile sürekli araştırma yapılarak daha iyi yeni modelleri yapılmaktadır.

Bilindiği gibi hayvanların süt verimleri 30 yıl öncesine göre çok artmıştır. Buna bağlı olarak sağım başlıkları da çok değişmiştir. Özellikle hacimleri büyütülmüş ve sütün kolayca akması için meme lastiği kanallarının çapı arttırılmış ve memeyi daha dengeli tutar hale getirmiştir. Öte yandan kolay temizlenebilen pürüzsüz yüzeylere sahiptir. Aynı zamanda kadehler de büyütülmüştür. Bunun temel nedeni sağılan sütün hızla kovaya veya süt borusuna götürülmesini sağlamaktır. Çünkü eski model pençelerde, yüksek verimli hayvanlar sağıldığında sağılan sütü hızla aktaramamaktadır. Sağım başlığında kalan süt, memeye sürekli çarpmakta ve ters vakum oluşturmaktadır. Bütün bunlar meme hastalığının artması sonucunu doğurmaktadır. Gerçekten sağım başlığı ve pulsatörlerini yenileyen bütün işletmelerde hem süt verimi artmış ve hem de meme hastalıklar yok denecek kadar azalmıştır. Makina yenilemek pahalı, ancak modern parçaları takarak makinayı iyileştirmek ucuzdur.

Özellikle yapısı nedeni ile zor temizlenen sağım başlıkları mutlaka yenilenmelidir. Çünkü tam olarak temizlenemeyen başlıklar en önemli mastit nedenidir. Yeni başlıklar çok kolay temizlenme özelliğine sahiptir.

Süt hortumlarının yapısı da meme sağlığı için çok önemlidir. Çünkü sütle temas eden kısımlarla ilişkili olan hortumlar, temiz tutulabilir özellikte olmalıdır. Temizlenemeyen hortumlarla üreyen bakteriler kesinlikle memeye ulaşabilmektedir. Öte yandan iyi temizlenmeyen bütün kısımlar, süt kalitesinin düşmesine de neden olmaktadır.

2. MAKİNA TEMİZLİĞİ

Makina temizliği için, önce makina duru su ile yıkanır. Sonra 40-60 C sıcaklıkta deterjanlı su ile yıkama yapılır. Son olarak su ile durulanır. Yıkama işleminin esası budur. Aslında basit olan bu işlem, üşenmeden yapılır ve uygun malzeme kullanılırsa hiç sorun yaşanmaz.

Bilindiği gibi süt borulu, sütü doğrudan tanka aktaran sistemler kendi kendini yıkarlar. Yani yıkama küvetindeki suyu yaklaşık 15-20 dakika sistemde dolaştırarak yıkama yaparlar. Kovalı makinalarda ise, kovaya yarısına kadar su doldurulur ve sağım başlığından çekirilerek yıkama yapılır. Bu yıkama en fazla 1 dakika sürer. Bir sistemde 15-20 dakika, diğerinde ise 1 dakika sürdüğüne göre aynı temizlik malzemesini kullanmak yanlıştır. Bu hata çok yapılmaktadır. Bu nedenle kovalı makinanız var ise mutlaka özel deterjan kullanmanız gerekecektir. Hele ev deterjanlarını sağım makinasında kullanıyor iseniz kesinlikle istenen temizliği sağlayamazsınız.

3. MEME TEMİZLİĞİ VE SAĞIM TEKNİĞİ

Bilindiği gibi meme temizliği için memenin önce yıkanması, kurulanması, sağılması ve sağımdan sonra meme koruyucu dezenfektan malzeme ile korunması önerilmektedir. Meme temizliğinde memenin yıkanması sadece meme başlarının yıkanmasıdır. Memenin gövdesi ile yıkanması yanlıştır. Çünkü böyle yapılırsa memeye sıkılan su, meme üzerindeki bütün pislikleri ve mikropları, memenin ağız kısmına taşıyacaktır. Hele meme yıkandıktan sonra kurulanmayacak olursa bu mikropların memeye zarar vermesi kolaylaşacaktır. Yıkanan meme sağım başlığı takılmadan önce mutlaka kurulanmalıdır.

Memenin yıkanması sırasında memeye yapışan pislikler temizlenirken memenin üzerindeki bu pisliklerin sıyırılması sırasında zımpara etkisi mümkündür. Bunu önlemek için özel meme yıkama ve dezenfekte etmeye yarayan sıvı malzemeler yapılmıştır. Bunlar henüz yeni uygulamaya sokulan malzemelerdir. Çok yakında ithal edilerek kullanıma sunulacaktır. Bu malzeme özel bir kap ile sağım öncesi memeye püskürtülür, 5-10 saniye beklenir ve pislikler yumuşayıp kolayca ayrılacak hale gelir. Daha sonra tuvalet kağıdı ile silinip meme hem temizlenmiş ve hem de dezenfekte edilmiş olur. İleri ülkelerde en gelişmiş meme temizliği sistemi budur. Sağım yapıldıktan sonra ise memeyi filim yaparak koruyan laktik asit veya iyodürlü meme dezenfektanları kullanılmaktadır. Memeyi koruyan filim tabakası yaklaşık 10 saatlik bir sürede meme basında kalmakta ve memeyi yumuşatarak çatlamaları da önlemektedir. Memeyi yumuşattığı için hayvanın daha rahat yatabilmesine de yaramaktadır. Özellikle laktik asitli olanlar yaz aylarında güneş yanığı sebebi ile çok artan mastit olaylarını engellemek için geliştirilmiştir.

Meme temizlendikten sonra sağım tekniği için en önemlisi, birkaç sıkım sütün memeden alınmasıdır. Bu yapılınca hayvan memesindeki sütü bırakır ve sağıma hazır hale gelir. Genelikle memede sütün bırakılması, meme hazırlandıktan 50-60 saniye sonra gerçekleşir bu nedenle çok acele etmeden, süt bırakılınca sağım başlığı takılmalıdır. Sağım başlayıp bir süre bol süt geldikten sonra pençeden süt gözlenmeli ve azaldığında memenin gövdesi avkalanıp, pençe bir miktar aşağı bastırılmalıdır. Bu yapılınca yeniden sütun arttığı görülür. Süt artınca memenin bastırılmasına son verilmelidir. Yeniden süt azaldığında aynı işlem yapılır. Süt akışı hızlanmaz ise, meme başlığı çıkarılır.

İşte iyi bir sağım için yapılacaklar bu kadar kolaydır. Bütün bunları dikkatle yapmak yeterlidir. Memenin sağım sonrası dezenfektan sıvılar ile muamele edilmesinden sonra hayvan serbest bırakılır. Burada en önemli konu hayvanı tok sağmamaya özen gösterilmesidir. Hayvan sağımdan sonra yem yiyecek olursa yaklaşık yarım saat ayakta geçirir. Bu sırada sağımda açılmış bulunan meme deliğindeki kaslar kapanır. Hayvan yattığında, yatak yerinden meme ağzına mikrop girmesi olasılığı da ortadan kalkmış olur.

SÜTÜN İÇERİĞİNİ İYİLEŞTİRMENİ ÖNEMİ

Yetiştiricilerimize kimi alıcılar sütteki toplam bakteri sayısına göre temizlik primi vermektedir. Hatta bazı alıcılar somatik hücre sayısına göre prim vermeye başlamışlardır. Toplam bakteri sütün temizliği, somatik hücre sayısı ise parçalanan hücre miktarını gösteren ölçümlerdir. Her iki ölçünün düşük olması üretilen süt mamullerinde randımanı arttırdığı için süt alıcıları yönünüden çok önemlidir. Yetiştirici açısından ise toplam bakteri temiz sağımın göstergesidir. Sağım temiz yapıldığında meme hastalığı olasılığı azalmaktadır. Somatik hücre sayısı ise yetiştiricinin meme sağlığının durumunu gösterir. Miktar yükseldikçe gizli mastit'in arttığını ve meme hastalıklarının çoğalacağını belirtir. Görüldüğü gibi bu değerlerin izlenmesi ve yükselmesi halinde sağım temizliği ve tekniğini (özellikle makina bakım ve temizliği gibi) iyileştirmemiz gerektiğini anlayabiliriz. O halde bu değerlere önem veren ve yetiştiriciye sürekli bilgi ulaştırabilen alıcılar, aslında yetiştirinin çıkarına bir çalışma yapmış olmaktadırlar. Bu arada kendi çıkarları için adı geçen değerlere göre prim vermeleri halinde yetiştiriciyi olumlu etkilemiş ve meme sağlığının korunmasına katkı sağlamış olacaklardır.

Sütün içeriği ile ilgili olarak süt yağı için, süt alıcıları doğrudan prim vermektedirler. Süt yağının düşüklüğü yemlemede önemli bir dengesizlik olduğunun göstergesidir. Özellikle işkembedeki asitliğin artması halinde süt yağı düşer. Yemlemede kaba yem oranının azalması veya aşırı kesif yem verilmesi halinde süt yağı düşmektedir. Yemledeki bu dengesizlik sadece süt yağının düşmesine değil aynı zamanda, gebeliğin gecikmesine, yemin iyi değerlendirimemesine, ayak arızalarının artmasına da sebep olmaktadır. Aslında bu dengesizlik sonucu hayvanların bağışıklık sistemi gerilediği için, daha pekçok sorunla karşılaşılmaktadır. Özellikle süt yağının %3'den aşağı düşmesinin büyük sorunlar ortaya çıkaracağı bilinmeli ve nedeni bulunup engellenmelidir.

Sütte yağsız kurumaddenin düşmesi ise hem yemlemede bir dengesizlik olduğunu ve hem de enerji eksikliğinin göstergesidir. Böyle durumlarda önceki sorunların ve özellikle döl veriminde gebelik gecikmesi gibi sorunların ortaya çıkabileceği beklenmelidir.

Doç.Dr. Ömer Tömek

Tüm Haberler

İLETİŞİM

10038 Sokak no:3/B Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Çiğli / İZMİR / TÜRKİYE

TEL: 0 (232) 328 00 55 (PBX) - (232) 328 05 75

E-Posta: [email protected]